کد مطلب:210705 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:145
کتب مهم جابر
مختار رسائل جابر بن حیان بیست رساله و مقاله در فنون مختلفه حكمت - صنعت و اصطلاحات خاص كیمیاوی چاپ مصر 1354 قمری در 559 صفحه به تصحیح پ - كراوس [1] .
كتاب اخراج ما فی القوه الی الفعل.
كتاب الحدود.
كتاب الماجد.
كتاب الاحجار.
كتاب میدان العقل.
كتاب خواص الكبیر - خواص الصغیر.
كتاب السر المكنون - تجمیع - تصریف - المیزان الصغیر - السبعین - الخمسین
[ صفحه 155]
البحث - الریاض الكبیر خطی در اصول صنعت كیمیا نسخه خطی متعلق به آستان قدس رضوی به شماره ی 5768 وقف حاجی قائم مقام مؤلف ابی موسی جابر بن حیان صوفی طرطوسی در 140 صفحه
مؤلف گوید مسائل كیمیا را مشروحا در 112 كتاب نوشتم و از حیوان شروع كردم و بعد از نبات و جماد و سپس در كمال علمی انسانی قرار دادم تا از آن بهره مند گردند و پس از نوشتن كتاب را به استاد خود جعفر بن محمد صلوات الله علیه و رضوانه ارائه دادم امام فرمود:
یا جابر عنیت البارحه بابكار الناس فكنت مرة علی صواب و مرة علی خطاء علی مقدار ما كنت اخطأ و اصیب.
مصححات افلاطون تفسیر جابر بن حیان طبیعی دان معروف و شاگرد امام صادق (الفهرست ص 502) نسخه خطی آستان قدس شماره 5770 در 44 ورق در سال 1273 نسخه نوشته شده و از نفایس كتب است این كتاب را بدون رمز نوشته است.
محمد بن مسمون بن عمران مراكشی جمهری غلام و شاگرد او بوده و او نوشته این كتاب از جابر است كه كیمیای افلاطون را تفسیر نموده عمل جابر مؤید علم او بوده و علم را با عمل توأم داشته و آموخته و كسانی كه خواسته اند علم را بدون عمل فراگیرند اكثر در وقفه و تعطیل افتاده و به رنج و مشقت مبتلا شده اند زیرا مقدار حرارت - مقدار درجه فلز اندازه تناسب تجزیه و تحلیل زمان - مكان - شرایط عمل - در توالی و تواتر و تفره در غیرعمل مجهول است و برخی لغات را نمی توان با ترجمه حل كرد مثلا تكلیس تصعید الفلز ترجمه ندارد مثلا این عبارت را كه می گوید:
الثالثه - التی طولها ثلثه اخبار تكون فتحها اربع اصابع و اقل من شهر اسفلها الی رأسها لأضیق فیها من اولها الی آخرها فاذا احكمت ذلك یا اخی فلیكن عندك من كل منها جماعة فانك لا تأمن ان یصیب احدهن شی ء فینقطع علیك العمل ثم انك لتحتاج فی بعض الاعمال ان تنقله من الة الی مثلها فلابد صرورة من اتخاذ مثلها و ان یكون معدة عندك اسرع للعمل فاعمل علی ذلك والسلام [2] .
در این عبارت امكان ندارد مطلب بدون عمل حضوری انجام گیرد درست مثل آن است كه یك شیمیست بخواهد درس شیمی بدون عمل در لابراتوار و آزمایشگاه بدهد هر چه بخواهد اسامی ظروف و اصطلاحات و اندازه ها و اوزان مخصوص و اسامی ادویه و داروهای الوان و ملون را شرح دهد ممكن نیست شاگرد چیزی بفهمد و لذا كتب جابر برای كسی كه
[ صفحه 156]
به اصطلاحات و لغات مصطلحه آشنا نباشد و دست به دست - سینه بسته - آزمایش در آزمایش آموخته نشده باشد بدون تردید اثری ندارد.
و اما بحث دوم اینكه برخی از تعلیمات او رموز و مفاتیحی داشته كه به كلی قابل فهم نبوده جز برای شاگردانش و از آن گذشته لغات و اصطلاحات قابل ترجمه نیست مثلا می گوید از زیبق نود عمل اصلی انجام می دهیم یقینا بدون حضور آزمایشگاه و وسایل عمل نشان دادن و ترتیب و شماره و احصائیه و آثار هر یك از این اعمال غیرقابل فهم است.
جابر در همین كتاب می گوید من كتاب افلاطون را كه خواندم نمی فهمیدم آن را بردم خدمت سید و استاد خود و او به من تعلیم فرمود و اسرار و رموز را عملا به من یاد داد كه چنین كن و چنان كن و من ابزار و آلاتی كه تهیه كردم نشان امام می دادم و دستور عمل می گرفتم تا تمام آنچه افلاطون عمل كرده بود به اضافه آنچه سید به من آموخت خوب فراگرفتم.
كتاب اخراج ما فی القوه الی الفعل.
كتاب الحدود.
كتاب الماجد.
كتاب الاحجار.
كتاب میدان العقل.
كتاب خواص الكبیر - خواص الصغیر.
كتاب السر المكنون - تجمیع - تصریف - المیزان الصغیر - السبعین - الخمسین
[ صفحه 155]
البحث - الریاض الكبیر خطی در اصول صنعت كیمیا نسخه خطی متعلق به آستان قدس رضوی به شماره ی 5768 وقف حاجی قائم مقام مؤلف ابی موسی جابر بن حیان صوفی طرطوسی در 140 صفحه
مؤلف گوید مسائل كیمیا را مشروحا در 112 كتاب نوشتم و از حیوان شروع كردم و بعد از نبات و جماد و سپس در كمال علمی انسانی قرار دادم تا از آن بهره مند گردند و پس از نوشتن كتاب را به استاد خود جعفر بن محمد صلوات الله علیه و رضوانه ارائه دادم امام فرمود:
یا جابر عنیت البارحه بابكار الناس فكنت مرة علی صواب و مرة علی خطاء علی مقدار ما كنت اخطأ و اصیب.
مصححات افلاطون تفسیر جابر بن حیان طبیعی دان معروف و شاگرد امام صادق (الفهرست ص 502) نسخه خطی آستان قدس شماره 5770 در 44 ورق در سال 1273 نسخه نوشته شده و از نفایس كتب است این كتاب را بدون رمز نوشته است.
محمد بن مسمون بن عمران مراكشی جمهری غلام و شاگرد او بوده و او نوشته این كتاب از جابر است كه كیمیای افلاطون را تفسیر نموده عمل جابر مؤید علم او بوده و علم را با عمل توأم داشته و آموخته و كسانی كه خواسته اند علم را بدون عمل فراگیرند اكثر در وقفه و تعطیل افتاده و به رنج و مشقت مبتلا شده اند زیرا مقدار حرارت - مقدار درجه فلز اندازه تناسب تجزیه و تحلیل زمان - مكان - شرایط عمل - در توالی و تواتر و تفره در غیرعمل مجهول است و برخی لغات را نمی توان با ترجمه حل كرد مثلا تكلیس تصعید الفلز ترجمه ندارد مثلا این عبارت را كه می گوید:
الثالثه - التی طولها ثلثه اخبار تكون فتحها اربع اصابع و اقل من شهر اسفلها الی رأسها لأضیق فیها من اولها الی آخرها فاذا احكمت ذلك یا اخی فلیكن عندك من كل منها جماعة فانك لا تأمن ان یصیب احدهن شی ء فینقطع علیك العمل ثم انك لتحتاج فی بعض الاعمال ان تنقله من الة الی مثلها فلابد صرورة من اتخاذ مثلها و ان یكون معدة عندك اسرع للعمل فاعمل علی ذلك والسلام [2] .
در این عبارت امكان ندارد مطلب بدون عمل حضوری انجام گیرد درست مثل آن است كه یك شیمیست بخواهد درس شیمی بدون عمل در لابراتوار و آزمایشگاه بدهد هر چه بخواهد اسامی ظروف و اصطلاحات و اندازه ها و اوزان مخصوص و اسامی ادویه و داروهای الوان و ملون را شرح دهد ممكن نیست شاگرد چیزی بفهمد و لذا كتب جابر برای كسی كه
[ صفحه 156]
به اصطلاحات و لغات مصطلحه آشنا نباشد و دست به دست - سینه بسته - آزمایش در آزمایش آموخته نشده باشد بدون تردید اثری ندارد.
و اما بحث دوم اینكه برخی از تعلیمات او رموز و مفاتیحی داشته كه به كلی قابل فهم نبوده جز برای شاگردانش و از آن گذشته لغات و اصطلاحات قابل ترجمه نیست مثلا می گوید از زیبق نود عمل اصلی انجام می دهیم یقینا بدون حضور آزمایشگاه و وسایل عمل نشان دادن و ترتیب و شماره و احصائیه و آثار هر یك از این اعمال غیرقابل فهم است.
جابر در همین كتاب می گوید من كتاب افلاطون را كه خواندم نمی فهمیدم آن را بردم خدمت سید و استاد خود و او به من تعلیم فرمود و اسرار و رموز را عملا به من یاد داد كه چنین كن و چنان كن و من ابزار و آلاتی كه تهیه كردم نشان امام می دادم و دستور عمل می گرفتم تا تمام آنچه افلاطون عمل كرده بود به اضافه آنچه سید به من آموخت خوب فراگرفتم.
[1] وفيات الاعيان ابن خلكان ج 1 ص 1351 - 12 - كشف الظنون ج 2.
[2] نقل از تفسير مصححات افلاطوني نسخه خطي چاپخانه آستان قدس رضوي به شماره 5770.